Είναι σχεδόν αδύνατον να μην έχεις συναντηθεί, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, με τη δουλειά του Romain Gavras. ΟΚ, πιθανώς για κάποιους ανθρώπους να είναι απλά ο γιος του Κώστα Γαβρά, αλλά αυτό είναι μάλλον ένα από τα λιγότερο ενδιαφέροντα πράγματα που μπορείς να εστιάσεις όσον αφορά τον Romain. Ήδη πριν κάνει το κινηματογραφικό του μεγάλου μήκους ντεμπούτο το 2010 με το Our Day Will Come, o Gavras ήταν ήδη ένας από αυτούς του δημιουργούς που έφτιαχναν music videos σαν να πρόκειται για μια αυτοτελή μορφή τέχνης – όπως και είναι δηλαδή, στις καλύτερες στιγμές τους.

Έχοντας στενούς δεσμούς με την γαλλική house και hip hop σκηνή, ο Gavras είχε δουλέψει μερικά εξαιρετικά videos για καλλιτέχνες σαν τους Mafia K1 Fry, DJ Mehdi και φυσικά τους Justice – με τη τη δουλειά του να εστιάζει όσο λίγες άλλες στην εισβολή των αποκλεισμένων (ιδιαίτερα των παρισινών προαστίων) στο προσκήνιο τόσο της ιστορίας όσο και της pop κουλτούρας. Και λίγο μετά το σκηνοθετικό ντεμπούτο του στο σινεμά, ήρθαν και μια σειρά από music videos που μπήκαν κατευθείαν στο πάνθεον του είδους: τα Born Free και Bad Girls της M.I.A, το No Church in the Wild των Kanye West και Jay-Z, το απίστευτο Gosh του Jamie xx.

Φέτος, λοιπόν, είναι η χρονιά που ο Romain Gavras επιστρέφει στη μεγάλη οθόνη – και το κάνει με έναν τρόπο φαντασμαγορικό. Η νέα του ταινία, The World Is Yours, έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της στο φετινό Φεστιβάλ των Καννών, κι αυτές τις μέρες προβλήθηκε στο 59ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Φυσικά, ο τίτλος από μόνος του μας λέει πολλά. Ήδη παραπέμπει στο motto από τις δύο Scarface ταινίες, την αρχική του Howard Hawks και το remake του Brian De Palma, με neon επιγραφή στο πρώτο και με αερόστατο στο δεύτερο. Και ναι, είναι μια ιστορία εγκλήματος, ναρκωτικών, φιλοδοξίας. Μαζί μ’ αυτα, όμως, το The World Is Yours κλείνει το μάτι και στην οικειοποίηση του motto από την hip hop κουλτούρα, όπως στον ομώνυμο δίσκο του Scarface και κομμάτι του Nas, στήνοντας την ιστορία του γύρω από την φαντασιωτική επιθυμία των αποκλεισμένων και καταπιεσμένων για μια διαφορετική ζωή.

Η ταινία είναι μια extravaganza, με την πολύ διασκεδαστική έννοια. Η ιστορία του μικροεγκληματία Fares από τα προάστια του Παρισιού που θέλει από ντίλερ να γίνει αντιπρόσωπος μιας εταιρίας με γρανίτες στη Βόρεια Αφρική είναι διάσπαρτη με τα πιο φαινομενικά αλλοπρόσαλλα στοιχεία. Έχει ημίτρελους εγκληματίες, έχει σάτιρα της ισλαμοφοβικής και αντιτρομοκρατικής υστερίας, έχει καταπιεστικές μανάδες, έχει θεωρίες συνωμοσίας με Illuminati, έχει σκοτσέζους γκάνγκστερς, έχει διαφημίσεις και βίντεο από το YouTube. Στο πυρήνα της, όμως, αυτή η εγκληματική κωμωδία, έχει μια τρυφερή κι ειλικρινή ιστορία μιας χούφτας ανθρώπων που μεγαλώνουν σε έναν βάρβαρο κόσμο και προσπαθούν να βγουν μαζί απ’ αυτόν.

Το The World Is Yours είναι ένα απόλυτα κι απενοχοποιημένα pop πράγμα, σαν το Snatch και το Spring Breakers να μπουρδουκλώθηκαν με μια ευαίσθητη ταινία του αμερικάνικου ανεξάρτητου σινεμά των 90s, υπό τους ήχους των Toto και του Jamie xx. Κι ενώ το φιλμ αναμένεται σε λίγες βδομάδες στις ντόπιες αίθουσες, συναντηθήκαμε με τον Romain στην Θεσσαλονίκη και τον ρωτήσαμε μερικά πράγματα. Κυρίως, όμως, περάσαμε ωραία – και στην ταινία, και στην συνέντευξη:

Λοιπόν, πιθανώς αυτός να μην είναι ο καλύτερος τρόπος να ξεκινήσουμε κι ίσως πυροβολάω λίγο αυτήν τη συνέντευξη στο πόδι…

Ωραία, ωραία. Μ’ αρέσει.

Μίλησέ μου για το Africa των Toto.

Το λατρεύω! Είναι ένα από τα αγαπημένα μου τραγούδια. Το μεγαλύτερο μέρος της μουσικής στην ταινία είναι κυριολεκτικά η playlist μου στο Spotify. Είναι τραγούδια που τα αγαπάω. Κι αυτό το τραγούδι των Toto… Κάποιοι το θεωρούν cheesy. Ε, και; Υπάρχουν cheesy τραγούδια που σου μιλάνε πραγματικά και σου προκαλούν αληθινά συναισθήματα. Όλα αυτά τα τραγούδια που έρχονται από την pop κουλτούρα, κι ο κόσμος τα σνομπάρει σε φάση “αυτά είναι αστεία τραγούδια για γάμους”, ε, για μένα δημιουργούν αληθινά συναισθήματα. Ήθελα πολύ να έχω το Africa στην ταινία.

Ήταν μια τέλεια στιγμή.

Ναι, είμαι πολύ χαρούμενος με το πώς βγήκε αυτή η σκηνή.

Η ταινία σου ήταν πολύ extravagant. Είχε μέσα πράγματα που της έδιναν μια αίσθηση σαν να πρόκειται για βιβλίο του Thomas Pynchon. Είχε έγκλημα και ναρκωτικά, είχε συνωμοσία με Illuminati, είχε κοινωνικό σχολιασμό, είχε absurd κωμωδία, συνεντεύξεις του Καστοριάδη, βίντεο από το YouTube, πολιτική σάτιρα. Πώς προσεγγίζεις την σχέση «υψηλής» και «χαμηλής κουλτούρας»;

Ήταν μια λεπτή ισορροπία, περπάτησα σε τεντωμένο σκοινί. Προσπαθούσα να βρω μια φωνή για την ταινία, το κατάλληλο ύφος. Να είναι αστείο, αλλά και γλυκό, γιατί η ταινία προσπαθεί να έχει πολλή τρυφερότητα. Αλλά και ένταση μαζί. Ήταν δύσκολο. Για παράδειγμα, διώξαμε μπόλικα αστεία γιατί σκότωναν την ένταση. Ή αν επενδύσεις πολύ στην ένταση, μπορεί να χάσεις μια αστεία στιγμή. Από την προετοιμασία της ταινίας ακόμα, όταν συζητούσαμε με τους ηθοποιούς για να βρούμε αυτήν την φωνή της ταινίας, μιας και είχα να σκηνοθετήσω σινεμά 8 χρόνια, ήταν μεγάλη πρόκληση για μένα. Ειδικά η συνεργασία με τους ηθοποιούς, αφού τα προηγούμενα χρόνια είχα δουλέψει κυρίως σε music videos.

Κι έπειτα, γι’ αυτό που ρωτάς, ήταν πολύ σημαντικό για μένα να καταφέρω να φτιάξω την ταινία σαν ένα στιγμιότυπο της εποχής που ζούμε. Είναι μια πολιτισμική δίνη αυτό που συμβαίνει σήμερα. Όταν μπαίνεις στο ίντερνετ, μπορείς να βρεθείς από τους Illuminati στον Καστοριάδη και τον Μισέλ Φουκώ, κι από εκεί στους Toto και την Britney Spears. Αυτός είναι ο τρόπος που αφομοιώνουμε πληροφορίες. Σε τελική ανάλυση, ήθελα κι η ταινία μου να αποπνέει μια τέτοιου είδους αίσθηση.

Τα πράγματα που συμβαίνουν στην ταινία φαίνονται εξωπραγματικά, αλλά η εμπειρία μοιάζει πολύ φυσική. Συνήθως ο ρεαλισμός στο σινεμά είναι πιο ήπιος, αλλά ο δικός σου είναι φρενήρης, βρίσκεται σε διαρκή κίνηση. Μπορείς να κινείσαι ασταμάτητα και να πιάνεις ταυτόχρονα την ουσία των πραγμάτων;

Το προσπαθώ. Το ερώτημα βέβαια είναι αν μιλάει και στο κοινό αυτό το πράγμα, που είναι ένα διαφορετικό ζήτημα. Νομίζω όμως ότι ο τρόπος που αφομοιώνουμε ταινίες και εικόνες, η δική μου και η νεότερη γενιά, είναι πολύ γρήγορος. Τα πιτσιρίκια σήμερα είναι στο instagram, βλέπουν μια ταινία, ακούνε μουσική – ταυτόχρονα, τα κάνουν όλα μαζί. Για μένα, ο ρυθμός της ταινίας μου δεν είναι και τόσο φρενήρης. Για τους γονείς μου, για παράδειγμα, σίγουρα είναι. Αλλά θα μπορούσε να είναι πολύ πιο φορτωμένο. Κι εν τέλει δεν ξέρω αν προέκυψε έτσι σκόπιμα ή αν μου βγήκε απλώς αυθόρμητα.

Ήθελες να έχεις μια απόσταση από αυτά που συμβαίνουν στην ταινία;

Δε νομίζω ότι είναι απαραίτητα καλό να είσαι αποστασιοποιημένος από αυτό που φτιάχνεις. Ήθελα να παραμείνω επικεντρωμένος στον βασικό χαρακτήρα, κι έπειτα να γεμίσω με χρώμα όλα τα υπόλοιπα γύρω του. Να βάλω κι αυτό, να βάλω κι εκείνο, και τ’ άλλο. Και βγαίνει μια μίξη. Αλλά αν βάλεις πολλά πράγματα, τότε βγαίνει παραφορτωμένο και μπαρόκ. Εμένα βέβαια μου αρέσει το μπαρόκ. Ήθελα να είναι κάτι σαν ρούχο Versace, αλλά χωρίς πάρα πολλά σχέδια πάνω του, κάτι τύπου συλλογή Versace από τα τέλη των 90s.

Η ταινία σου έχει και μια πλευρά που είναι σατιρική προς την αντιτρομοκρατία, την διαχείριση της προσφυγικής κρίσης και τα δόγματα μηδενικής ανοχής. Πώς είναι να φτιάχνεις μια τέτοια ταινία στο σημερινό ακροδεξιό και ρατσιστικό πολιτικό κλίμα της Γαλλίας και της Ευρώπης;

Είναι πράγματα που τα βλέπω κάθε μέρα. Η υστερία στην Γαλλία είναι τεράστια. Μιλάμε για απόλυτη υστερία. Τα media τρελαίνονται καθημερινά με σενάρια για τρομοκρατικές επιθέσεις, μουσουλμάνους κλπ. Είναι σαν ανέκδοτο πλέον το να βλέπεις τηλεόραση. Ακόμα και το πιο ασήμαντο και μικρό περιστατικό γιγαντώνεται απίστευτα. Το να παίξω μ’ αυτό το πράγμα στην ταινία ήταν κάτι που μου φάνηκε αστείο. Γιατί βλέπω τηλεόραση κι ο εγκέφαλός μου μού στέλνει μηνύματα όταν βλέπει αυτές τις εικόνες – κι έπειτα όλο αυτό προσπαθώ να το βάλω στην ταινία.

Η ιστορία που αφηγείσαι μοιάζει επίσης πολύ προσωπική. Πώς επένδυσες στους ανθρώπους που βλέπουμε στην ταινία;

Θα σου πω πώς προσέγγισα το γράψιμο της ταινίας. Είχα κατά νου φίλους μου που βρέθηκαν μπλεγμένοι, που έγιναν μικροεγκληματίες, έσπρωχναν ντραγκς, τέτοια πράματα. Έπειτα μίλησα πολύ μαζί τους για τις εμπειρίες τους. Πήγαινα επίσης μαζί τους στις δίκες. Στη Γαλλία μπορείς να πας στο δικαστήριο κι απλά να κάτσεις και να ακούσεις. Πήγα σε πολλές τέτοιες δίκες. Βασικά, μ’ αρέσει να πηγαίνω σε δίκες έτσι κι αλλιώς, περιέχουν όλο το ανθρώπινο δράμα και την κωμωδία μαζί.

Κι είναι επίσης και μια coming-of-age ιστορία. Είναι ένα νεαρό παιδί που γίνεται άντρας. Εκεί έγινε πιο προσωπική για μένα η ταινία, μιας και αφορά πράγματα όπως η περίπλοκη σχέση που έχω με την μητέρα μου ή η σχέση που έχω με φίλους μου που είναι λίγο τρελοί. Η ταινία είναι κάπως πέρα από την πραγματικότητα, αλλά όχι και τόσο πολύ. Για παράδειγμα, ο χαρακτήρας του κακού ντίλερ. Ξέρω τουλάχιστον τρεις τύπους σαν αυτόν. Κυριολεκτικά, κι ακόμα πιο τρελούς απ’ αυτόν. Υπάρχουν αυτοί οι άνθρωποι.

Η δουλειά σου τόσο στο σινεμά όσο και στη μουσική μοιάζει πάντα ανοιχτή προς την εισβολή των αποκλεισμένων και των καταπιεσμένων στο προσκήνιο. Το έκανες ακόμα και με το music video για τον Kanye West. Τι σε τραβάει σ’ αυτές τις ιστορίες;

Αλήθεια είναι. Αλλά είναι κι ένα ερώτημα που θέτω κι εγώ στον εαυτό μου συνεχώς, γιατί δεν είναι ότι ξεκινάω να φτιάξω κάτι και σκέφτομαι: “Α, πρέπει να μιλήσω για τους καταπιεσμένους!”. Νιώθω μια φυσική ταύτιση, φαντάζομαι… Μερικές φορές προσπαθώ να το ορθολογικοποιήσω αναλύοντάς το εκ των υστέρων, γιατί δεν έχω μια σίγουρη απάντηση. Δε θέλω καθόλου να φαίνομαι πατροναριστικός. Αλλά νομίζω ότι οι καταπιεσμένοι παράγουν εικόνες και ιστορίες που είναι πιο δυνατές. Ίσως είναι επειδή με έλκουν περισσότερο τα άκρα γενικά.

Τι είναι σε καλύτερη φάση σήμερα: η pop μουσική ή ο mainstream κινηματογράφος;

Νομίζω η pop μουσική. Έχει περισσότερο ενδιαφέρον από το mainstream σινεμά. Στη μουσική έχεις εξωφρενικά και παρανοικά trap κομμάτια τίγκα στα ναρκωτικά. Έχεις rappers με μαλλιά βαμμένα σαν ουράνιο τόξο και τρελά τατουάζ. Οπότε ξαφνικά έχεις κάτι που μοιάζει πολύ δημιουργικό και καθόλου mainstream, το οποίο γίνεται τεράστια επιτυχία για κάποιον παράξενο λόγο. Δεν υπάρχουν τέτοιες ταινίες σήμερα. Δεν υπάρχουν μικρές ταινίες που να είναι διαφορετικές από οτιδήποτε άλλο έχεις δει και ξαφνικά να κάνουν τεράστια επιτυχία.

Οι μεγάλες παραγωγές στο σινεμά έχουν μια πολύ σταθερή φόρμουλα, οπότε η δημιουργικότητα στη μουσική είναι μεγαλύτερη. Ο κόσμος της pop μουσικής στην Αμερική είναι πολύ πιο ενδιαφέρων από τον κόσμο του σινεμά. Ούτως ή άλλως, τις καλύτερες ταινίες στο Χόλιγουντ δεν τις κάνουν Αμερικάνοι, τις κάνουν Μεξικάνοι ή Ευρωπαίοι. Είναι μια συντηρητική βιομηχανία που αναγκαστικά θα χρειαστεί να αλλάξει λόγω Netflix κλπ, αλλά άμα κοιτάξεις τα μουσικά top10 το πράγμα είναι διαφορετικό. Αν πριν από 10 χρόνια σου έλεγαν ότι το κομμάτι που έκαναν ο Tekashi 6ix9ine κι η Nicki Minaj θα έφτανε νο.1, θα έλεγες ότι είναι τρελό αυτό το πράμα.

Υπήρξαν ιδέες για ταινίες που έγιναν music videos και το αντίστροφο;

Δεν θα το ‘λεγα. Τα music videos μοιάζουν περισσότερο με κλειστό κύκλωμα. Φτιάχνεις ένα set-up σε έναν νέο κόσμο. Για παράδειγμα, έκανα την πρώτη μου ταινία πριν γυρίσω το Born Free της M.I.A. Η ιδέα για το video ήρθε από την ταινία, γιατί είχα ξενερώσει που δεν μπορούσα να βρω αρκετούς ανθρώπους με κόκκινα μαλλιά, οπότε τους βάλαμε στο Born Free. Αλλά νομίζω ότι ένα music video δεν μπορεί να πει μια αληθινά πολύπλοκη ιστορία. Χρειάζεται να είναι πιο συμβολικό και πυκνό, κι όχι τόσο να αρθρώσει μια ιστορία – αλλιώς μπορεί να γίνει βαρετό. Δεν ξέρω, έβγαλε νόημα αυτό;

Ναι, φυσικά έβγαλε νόημα.

Χαίρομαι.

Το 59ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης συνεχίζεται μέχρι τις 11 Νοεμβρίου, με μεγάλο χορηγό την COSMOTE TV.