Το τελευταίο πράγμα που έχετε ανάγκη, αγαπητές αναγνώστριες κι αγαπητοί αναγνώστες, είναι να έρθουμε εμείς και να επιστήσουμε την προσοχή σας στο γεγονός ότι, ε, όσο να πεις, η νοσταλγική αναβίωση των 80s περνάει στιγμές μεγάλης δόξας κατά τα τελευταία χρόνια. Είναι οι ρετρό μουσικές με τα synths και τα βιντάζ drum machine beats, είναι η 80s κάζουαλ μόδα που θερίζει ξανά, είναι τα αμέτρητα remakes, reboots και sequels ταινιών από τότε, είναι και η τεράστια ποσότητα σύγχρονων τίτλων που διαδραματίζονται στα 80s, αναφέρονται στα 80s, σχολιάζουν τα 80s, ανακατασκευάζουν τα 80s κι αποδομούν τα 80s. ΟΚ, είναι προφανές ότι γύρω από αυτήν την pop αυτο-αναφορική νοσταλγία είναι στημένη μια ολόκληρη βιομηχανία του θεάματος που μοιράζει αδιακρίτως member berries, επιβραβεύοντας τους καταναλωτές για το ότι θυμούνταν τα προϊόντα που κατανάλωσαν σε περασμένες δεκαετίες. Ναι, όλο αυτό μοιάζει με μια διαδικασία όπου η pop κουλτούρα τρώει επικερδώς τις σάρκες της, αλλά αρκεί το να κάνουμε αυτήν την όχι-και-τόσο-πρωτότυπη-επισήμανση; Μπα, μάλλον όχι. Κι αυτό, κυρίως, για δύο λόγους.
Πρώτον, γιατί αυτό το nostalgia-exploitation στην πλειοψηφία των περιπτώσεων στήνεται ειρωνικά και το ίδιο, φαινομενικά σηκώνοντας σκληρές άμυνες απέναντι στην πιθανή κριτική του. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων δεν είναι ότι καλεί ευθέως στο να ξαναζήσουμε το παρελθόν, αλλά ποντάρει στα συνεχή ειρωνικά references που υπονοούν ότι ξέρουμε-ότι-το-ξέρετε-ότι-το-ξέρουμε ότι όλο αυτό είναι ένα exploitation με συνείδηση του εαυτό του. Και δεύτερον, γιατί – μερικές φορές – είναι πραγματικά σχεδόν αδύνατον να αντισταθείς σ’ αυτόν τον pop συναισθηματικό εκβιασμό που προσφέρει την στιγμιαία έκσταση: το θυμάσαι; ναι, το θυμάμαι ρε γαμώτο. Αυτό μας κάνει συνήθως να διαχωρίζουμε τέτοιες αναβιώσεις ως προς το αισθητικό και συναισθηματικό τους αποτύπωμα: κατά πόσο δηλαδή η νοσταλγία αυτή γίνεται «σωστά» ή όχι. Το σωστά, όμως, συνήθως δεν σημαίνει αν μας ταιριάζει αυτή η μορφή και το περιεχόμενο της νοσταλγίας, αλλά αν περάσαμε καλά με το αποτέλεσμα. Αυτή η διαφορά είναι, για παράδειγμα, που έκανε το Stranger Things μια από τις πιο επιτυχημένες σειρές των τελευταίων χρόνων και το Everything Sucks! μια από τις, εχμ, οκ, σειρές που βλέπονται αλλά δεν θα τρελαθούμε κιόλας.
Φυσικά, κάτω απ’ όλα αυτά, υπάρχει συνήθως μια αόρατη διαδικασία με την οποία η συλλογική μας μνήμη αναπαριστά, ιεραρχεί και αποτιμά το παρελθόν μέσα από την κατανάλωση και το μοίρασμα της σύγχρονης λαϊκής κουλτούρας. Τα 80s είναι, εδώ και μερικά χρόνια, σχεδόν παντού – κι αυτό μας οδηγεί να ρωτήσουμε: γιάτι τα 80s, πώς τα 80s και, κυρίως, ποια 80s. Το γιατί είναι μάλλον το πιο εύκολο να απαντηθεί. Εδώ και δεκαετίες, η πολιτισμική θεωρία έχει τονίσει τους κύκλους που κάνει η pop κουλτούρα, δίνοντας έμφαση στο 30-year-cycle, στο γεγονός δηλαδή πως κάθε 30 χρόνια περίπου εμφανίζεται ένα σημαντικό και συνεκτικό κύμα νοσταλγίας για το παρελθόν. Τα πράγματα είναι σχετικά απλά εδώ. Υπάρχει μια κρίσιμη μάζα ανθρώπων που έζησαν την pop κουλτούρα της παιδικής τους ηλικία, και τώρα την παράγουν ή την καταναλώνουν εκ νέου ως δημιουργοί: σκηνοθέτες, σεναριογράφοι, παραγωγοί κλπ. Το ίδιο συνέβαινε και στα 80s με την δεκαετία του ‘50 στις ΗΠΑ, όπως γίνεται εύκολα κατανοητό από πλήθος ταινιών ή σειρών της εποχής. Ούτως ή άλλως, τα revivals πάντα είχαν κεντρικό ρόλο στην μαζική κουλτούρα.
Η διαφορά, βέβαια, είναι ότι αφενός τα 80s σήμερα έχουν αποκτήσει έναν τεράστιο blockbuster χαρακτήρα κι αφετέρου οι τρόποι κατανάλωσης και μοιράσματος της pop κουλτούρας έχουν διαχυθεί κι επεκταθεί σχεδόν σ’ όλες τις σφαίρες της κοινωνικής ζωής. Ένα ουσιαστικό ερώτημα εδώ είναι ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζεται η 80s νοσταλγία τα τελευταία 10 και κάτι χρόνια, ειδικά στο σινεμά και την τηλεόραση που μας ενδιαφέρει περισσότερο. Αν η μνήμη ανακατασκευάζει το παρελθόν κι εφόσον η pop κουλτούρα έχει κυρίαρχο ρόλο στο πώς θυμόμαστε, τότε πώς βλέπουμε τελικά τα 80s με τα γυαλιά των σειρών και των ταινιών που καταναλώνουμε; Ήταν αθώα; Ήταν cult; Ήταν ίδια για όλους; Υπάρχουν περιπτώσεις όπου τα 80s εξιδανικεύονται, αποστειρώνονται, ρομαντικοποιούνται ή υποβάλλονται σε κριτική. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου έχουμε έναν συλλογικό και προσωπικό αναστοχασμό για το περιεχόμενο μιας δεκαετίας, κι υπάρχουν περιπτώσεις όπου απλά εμφανίζεται μια αδιαφοροποίητη και χοντροκομμένη αφήγηση για το τι ήταν, εν τέλει, αυτή η δεκαετία. Το αποτέλεσμα, έτσι, δεν είναι ένας καθρέφτης του παρελθόντος, ούτε ένα παράθυρο στο παρελθόν. Είναι μάλλον περισσότερο μια μάχη αφηγήσεων για το παρελθόν, η οποία δεν εμφανίζεται σχεδόν ποτέ σαν τέτοια αλλά σαν ένα καλειδοσκόπιο με εικόνες που αλληλοσυμπληρώνονται και συγκρούονται ταυτόχρονα, παραπέμποντας σε ερμηνείες του παρελθόντος για άμεση χρήση στο παρόν.
Ποιά 80s αναβίωσαν λοιπόν; Τα 80s του Top Gun, του Back to the Future και των Ghostbusters, του Do the Right Thing ή του They Live και του Videodrome; Κατά μία αφηρημένη έννοια, λίγο απ’ όλα, αφού υπάρχουν κάποιες σταθερές της 80s pop κουλτούρας που σκάνε μύτη λίγο-πολύ παντού. Στην πραγματικότητα, όμως, αυτό που έρχεται στο μυαλό μας άμεσα σαν 80s revival είναι το μπαμ του Stranger Things, αυτή η ρομαντική εκδοχή του Σπίλμπεργκ, του Στήβεν Κινγκ και της πρώιμης nerd εικονογραφίας. Πέρα από τις σταθερές, όμως, υπάρχουν κυρίως οι αποκλίσεις του τόπου, της εθνικότητας, της τάξης, της φυλής, του χρώματος, της ταυτότητας και της υποκουλτούρας. Δεν είναι διαφορετικοί κόσμοι ακριβώς – δεν μιλάμε για κάποια «άλλα 80s» που μας κρύβουν, αλλά για τα 80s που βρίσκονταν σε μια συγκρουσιακή συνύπαρξη μεταξύ τους. Μιλάμε, οπότε, για τον ψυχροπολεμικό παροξυσμό, τον καταναλωτισμό και τον hyper-καπιταλιστικό ηδονισμό, τον νεο-φιλελευθερισμό της Θάτσερ και του Ρήγκαν, τα ναρκωτικά και το περιθώριο των μητροπολιτικών γκέτο – δίπλα στη νοσταλγία για τα αγαπημένα μας καρτούν, ταινίες και παιχνίδια. Καθώς, λοιπόν, βρισκόμαστε μάλλον στο κατώφλι της παράδοσης νοσταλγικής σκυτάλης από τα 80s στα 90s, βάζουμε κάτω μερικές από τις αξιομνημόνευτες ταινίες και σειρές του 21ου αιώνα που διαδραματίζονται το ’80, με σκοπό να κάνουμε μια ανασκόπηση στο τι μας είπαν για την δεκαετία του ‘80 και θέτοντάς τους δύο κεντρικά ερωτήματα: για ποια 80s μας μιλήσανε και αν, τελικά, ήταν καλή φάση ή όχι.
Πόσο 80s ήταν; Πολύ. Η ταινία του Richard Kelly ήταν από τα πρώτα και πιο πετυχημένα παραδείγματα 80s nostalgia στη δεκαετία του 2000, ακριβώς επειδή έπιασε ταυτόχρονα τον νοσταλγικό παιδικό χαρακτήρα και τον κοινωνικό-ψυχολογικό ζόφο της suburban αμερικάνικης οικογένειας, μέσα από ένα ταυτόχρονα προσωπικό και συλλογικό πρίσμα. Υπόδειγμα ουσιαστικής χρήσης της pop νοσταλγίας, θα λέγαμε. Χρονολογικά είναι αρκετά μακριά από τον κύκλο των 30 χρόνων, αλλά μ’ έναν τρόπο ήταν προφητική η ματιά του για τα 80s. Θεωρητικά, μαζί μ’ αυτό θα μπορούσαμε να βάλουμε και το American Psycho της προηγούμενης χρονιάς.
Ήταν καλή φάση τα 80s; Σκατά ήταν, αλλά με έναν παράξενα γοητευτικό, μανιοκαταθλιπτικό, αληθινά cult τρόπο.
Πόσο 80s ήταν; Κι εδώ με το ζόρι μπαίνουμε στην κατηγορία, αφού η διαφορά είναι κάτι λιγότερο από 20 χρόνια, αλλά δεν έχει και πολύ σημασία. Η ταινία ήταν ένα από τα ορόσημα του ανεξάρτητου αμερικάνικου σινεμά στα 00s ακριβώς μέσα από την προσωπική νοσταλγική ματιά του Noah Baumbach για το πώς ήταν μια μεσοαστική λευκή οικογένεια στο Μπρούκλιν του ‘80.
Ήταν καλή φάση τα 80s; Όσο κι οι άμεσες κοινωνικές σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων. Δύσκολα τα πράγματα δηλαδή.
Πόσο 80s ήταν; Πολύ 80s, αλλά τι 80s. Σκληρά θατσερικά 80s με φτώχεια, πολιτική και ποδοσφαιρική βία, skinhead υποκουλτούρα και τζαμαϊκανές μουσικές. Εδώ ο Shane Meadows διαλέγει τα 80s για να αναπαραστήσει το πώς δημιουργείται, αναπαράγεται και εκτρέπεται μια προλεταριακή κουλτούρα, ισορροπώντας τίμια μεταξύ νοσταλγίας και κριτικής.
Ήταν καλή φάση τα 80s; Ζόφος. Βρετανική ζοφίλα, όπως έχουμε ονομάσει αυτό το υπέροχο κινηματογραφικό ύφος.
Πόσο 80s ήταν; Φαινομενικά, όχι και τόσο πολύ. Αλλά ο Thomas Alfredson χρησιμοποιεί ένα 80s genre story βαμπιριών (που ούτως ή άλλως ήταν σε αναβίωση την περασμένη δεκαετία) και φτιάχνει μια πανέμορφη fantasy αλληγορία για την ασφυκτική παιδική ζωή των 80s στην επαρχιακή Σουηδία. Ουσιαστικότατη χρήση των 80s.
Ήταν καλή φάση τα 80s; Μπα, όχι και τόσο.
Πόσο 80s ήταν; Πολύ, αλλά με τον συγκεκριμένο τρόπο που υπήρξαν τα 80s για τις μαύρες κοινότητες των αμερικάνικων μητροπόλεων. Η ταινία του Lee Daniels εστίασε στα 80s του Χάρλεμ, του αποκλεισμού και της πρόνοιας, αλλά και του αγώνα για ανθρωπιά μέσα στις πιο αντίξοες συνθήκες.
Ήταν καλή φάση τα 80s; Όχι, και σίγουρα δεν ήταν ίδια για όλους.
Πόσο 80s ήταν; Η πρώτη ταινία του Richard Ayoade (τον οποίο αγαπάμε υπέρ του δέοντος) αποφάσισε να παίξει με ένα από τα πιο κλασικά στυλ του ‘80: τις coming-of-age/comedy-drama εφηβικές ιστορίες, αλλά με τρόπο αποδομητικό, αντι-ηρωικό, αντι-κουλ, φτιάχνοντας μια σημαντική nerd προσέγγιση για την 80s νοσταλγία, ακόμα κι αν δεν του φαίνεται εκ πρώτης όψεως.
Ήταν καλή φάση τα 80s; Περίπου όσο καλή φάση ήταν και στο Donnie Darko, αλλά με πιο ελαφρύ κλίμα.
Πόσο 80s ήταν; Υπερβολικά 80s, με τρόπο ακραία υστερικό σε μερικές στιγμές, κατασκευάζοντας μια εικόνα για την Wall Street με τρόπο εξίσου κριτικό όσο και καρτουνίστικο. Όπως και να ‘χει, αυτού του είδους η αλλοτριωτική εταιρική κουλτούρα ήταν μια από τις σταθερές του 80s κινηματογράφου.
Ήταν καλή φάση τα 80s; Είναι κάπως αμφίσημα τα πράγματα. Από την μία ο Σκορσέζε φαίνεται να σκοπεύει στην κριτική του 80s καπιταλιστικού ηδονισμού, αλλά από την άλλη τον αισθητικοποιεί στο έπακρο.
Πόσο 80s ήταν; Ήταν τα 80s της αμερικάνικης ενδοχώρας, των gay κοινοτήτων, του HIV πανικού, της κόκας – και της περιθωριοποίησης μέσα από τον ιατρικό αποκλεισμό. Ο Jean-Marc Vallée φτιάχνει μια 80s εικόνα ρεαλιστική και απορομαντικοποιημένη. Ας το συγκρίνουμε, για παράδειγμα, με το αντίστοιχο Τέξας του ‘80 στο Everybody Wants Some του Linklater λίγα χρόνια μετά, όπου τα 80s μοιάζουν με παράδεισο για νεαρούς λευκούς straight κάγκουρες.
Ήταν καλή φάση τα 80s; Ήταν σκληρά, με αισιοδοξία και αγώνα.
Πόσο 80s ήταν; Πολύ, και μάλιστα η σειρά έπιασε τις πλευρές των 80s που μάλλον έμελλε να επηρεάσουν περισσότερο απ’ όλες το μέλλον, δηλαδή την άνοδο της κουλτούρας των προσωπικών υπολογιστών και το πώς αυτή οδήγησε στην έκρηξη του παγκόσμιου internet στα 90s. Θα έπρεπε, γενικά, να το έχει δει περισσότερος κόσμος μάλλον.
Ήταν καλή φάση τα 80s; Μμμ, ναι, αν ήσουν στο κατάλληλο σημείο την κατάλληλη στιγμή.
Πόσο 80s ήταν; Εδώ έχουμε μια μακρο-κοινωνική και ιστορική ματιά για τα 80s της Νέας Υόρκης, δια χειρός του τηλεοπτικού μάστερ David Simon, ο οποίος ανακατασκευάζει την φυλετική ανθρωπογεωγραφία της πόλης και τις ρατσιστικές πολιτικές της στέγασης προκειμένου να διαφυλαχθεί ο αποκλεισμός των μαύρων κοινοτήτων. Έχει ενδιαφέρον ότι ο Oscar Isaac έναν χρόνο πριν έπαιξε στο A Most Violent Year, άλλη μια 80s νεο-υορκέζικη αναπαράσταση.
Ήταν καλή φάση τα 80s; Δεν είναι τόσο απλό, τα πράγματα είναι δύσκολα, οι ταξικές και φυλετικές διακρίσεις είναι άκαμπτες, αλλά βλέπουμε επίσης τα 80s σαν έναν ζωντανό ιστορικό οργανισμό με μάχες στο εσωτερικό του.
Πόσο 80s ήταν; Εδώ είμαστε. Θεωρητικά, δεν γίνεται περισσότερο. Έχουμε έναν ωκεανό από references και μοτίβα της 80s pop κουλτούρας, σαν η δεκαετία να ήταν το πραγματικό τέκνο του Σπίλμπεργκ και του Στίβεν Κινγκ. Στην ουσία, οι αδερφοί Duffer συνόψισαν και απογείωσαν ταυτόχρονα την μέχρι τότε 80s νοσταλγία.
Ήταν καλή φάση τα 80s; Ναι, ήταν. Μπορεί η σειρά να έχει σκοτεινά στοιχεία, αλλά στον πυρήνα της ρομαντικοποιεί τα 80s μέσα από την σημερινή pop ματιά.
Πόσο 80s ήταν; Εντελώς 80s, εντελώς όμως, τόσο επίπεδο αισθητικής και μουσικής, όσο και coming-of-age ρομαντικής αφήγησης. Η ταινία ήταν ένα από τα sleeper hits του ‘16 που ξεκίνησε με ένα ζοφερό 80s Δουβλίνο και κατέληξε μια γλυκιά-έως-γλυκανάλατη ιστορία φουλ στα 80s references.
Ήταν καλή φάση τα 80s; Ίσως όχι, αλλά η μουσική κι ο έρωτας νικάνε τα πάντα.
Πόσο 80s ήταν; Ήταν 80s από το μέλλον, μέσα από την simulated νοσταλγική ματιά των μελλοντικών ανθρώπων. Στην ουσία ο Charlie Brooker έφτιαξε μια μετα-νοσταλγία για την δεκαετία του ‘80, συνδυάζοντας εκπληκτικά την pop εικονογραφία της εποχής με την επιθυμία για μια επανανοηματοδότηση του παρελθόντος ως δεύτερη ευκαιρία.
Ήταν καλή φάση τα 80s; Θα το μάθουμε στο μέλλον, αν ποτέ πάμε στο San Junipero.
Πόσο 80s ήταν; Είμαστε στο σημείο έκρηξης της 80s νοσταλγίας. Το βιβλίο γράφτηκε το ‘80 νοσταλγώντας το ‘50, κι η ταινία – με έξυπνο τρόπο – μεταφέρει όλη την κατάσταση 30 χρόνια μετά. Ναι, το It είναι πολύ 80s, αλλά πηγαίνει πιο βαθιά από το Stranger Things στην κριτική της δεκαετίας – ακόμα κι αν δεν καταφέρνει ένα τόσο εθιστικό αποτέλεσμα.
Ήταν καλή φάση τα 80s; Και ναι, και όχι. Ούτως ή άλλως, η γραφή του Κινγκ πάντα έχει στην καρδιά της την αναβίωση και την απώλεια της παιδικής αθωότητας.
Πόσο 80s ήταν; Εδώ έχουμε μια αληθινή χρήση των 80s ως background στην ταινία του Luca Guadagnino. Υπάρχουν στην μουσική, υπάρχουν στα ρούχα, υπάρχουν στην ατμόσφαιρα – αλλά η καρδιά της ταινίας υποτάσσεται στην εσωτερική ζωή των ανθρώπων και τις σχέσεις μεταξύ τους.
Ήταν καλή φάση τα 80s; Ήταν τόσο καλά όσο μπορούν να τα κάνουν οι άνθρωποι, με τις πράξεις και με την μνήμη τους.
