Η μαζική κουλτούρα του σήμερα βρίσκεται σε ένα αντιφατικό σημείο. Από την μία πλευρά, γίνεται όλο και πιο νοσταλγική, ανακυκλώνοντας τη μία δεκαετία μετά την άλλη, ωθώντας μας σε μια μόνιμα καθηλωτική σχέση με το παρελθόν. Ταυτόχρονα, καθώς μένουμε καθηλωμένοι στην νοσταλγική λατρεία του παρελθόντος, οι άνθρωποι που εν πολλοίς καθόρισαν την τέχνη των τελευταίων δεκαετίων σιγά σιγά φεύγουν από την ζωή. Όχι, δεν φεύγουν πρόωρα και τραγικά σαν καταραμένοι rock stars. Φεύγουν σαν άνθρωποι κοντά στα 70 ή πάνω από 70 ετών, έχοντας διαμορφώσει σε μεγάλο βαθμό την κουλτούρα των δεκαετιών του ’60 και του ’70, δηλαδή την τελευταία μεγάλη μήτρα μαζικής καλλιτεχνικής καινοτομίας σε τόσα πολλά διαφορετικά πεδία. Τι μένει, λοιπόν, να κάνουμε; Όντας ακόμα αγκιστρωμένοι στο παρελθόν, το ρίχνουμε στο τελετουργικό πένθος των social media καθώς βλέπουμε τα είδωλά μας να σβήνουν και προσπαθούμε να μοιραστούμε τις προσωπικές ιστορίες και συναισθήματα που έχουμε συνδέσει μαζί τους – από τον David Bowie και τον Leonard Cohen μέχρι τον Stan Lee και την Ursula Le Guin.
Χτες, λοιπόν, πέθανε ο Terry Jones των Monty Python, ένας από τους σπουδαιότερους κωμικούς των τελευταίων δεκαετιών. Ο Jones έφυγε από τη ζωή στο σπίτι του στο βόρειο Λονδίνο, έπειτα από επιπλοκές που σχετίζονταν με την άνοια από την οποία έπασχε από το 2015. Ήταν 77 χρονών. Γεννήθηκε το 1942, μέσα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στο Colwyn Bay της Ουαλίας και μεγάλωσε στο Surrey της Αγγλία όπου μετακόμισε σε παιδική ηλικία όταν ο πατέρας του βρισκόταν ακόμα στο μέτωπο. Κλασικό παιδί της βρετανικής μεταπολεμικής μεσαίας τάξης, ο Jones θήτευσε στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης όπου γνώρισε τον Michael Palin και μαζί του ξεκίνησε να κάνει κωμωδία. Την ίδια ώρα, οι John Cleese, Graham Chapman και Eric Idle σπούδαζαν στο Cambridge, συμμετέχοντας σε μια θεατρική ομάδα του πανεπιστημίου. Όταν οι 5 νεαροί Βρετανοί διανοούμενοι γνωρίστηκαν με τον αλλόκοτο Αμερικάνο χίπη Terry Gilliam, η ιστορία της κωμωδίας άλλαξε για πάντα. Κι αυτό δεν είναι σχήμα λόγου – όντως άλλαξε.
Θα χρειαζόμασταν σίγουρα πολύ χώρο και χρόνο για να εξετάσουμε αναλυτικά τους τρόπους με τους οποίους οι Monty Python άλλαξαν τους κανόνες της κωμωδίας. Βασικά, δεν τους άλλαξαν απλώς. Ακόμα περισσότερο, τράβηξαν όσο πήγαινε τα όρια του τι μπορεί να γίνει στην κωμωδία, φτάνοντας μέχρι το να αμφισβητήσουν και την ίδια την έννοια των κανόνων. Τόσο στην τηλεόραση όσο και στον κινηματογράφο έφτιαξαν κωμωδία που έσπαγε συνεχώς τα όρια, που γινόταν παραβατική και ακραία, που τράβαγε τον παραλογισμό στις ακραίες του συνέπειες και έψαχνε το χιούμορ στον ελεύθερο συνειρμό και την ρωγμή του νοήματος. Ταυτόχρονα, όμως, κατάφερναν να οικοδομήσουν με τα χρόνια ένα αδιαπέραστα συνεκτικό ύφος, ένα στυλ, έναν πολιτικό και πολιτισμικό ριζοσπαστιμό, μια λατρεία για το πιο νοηματικά πυκνό και το πιο βλακωδώς ανούσιο πράγμα, έναν montypythonισμό του οποίου ήταν οι μόνοι προφήτες και πιστοί – γιατί κανένας άλλος δεν μπόρεσε ποτέ να τους ακολουθήσει έπειτα σε αυτόν τον δρόμο με τον ίδιο τρόπο (ούτε καν οι ίδιοι στις μετέπειτα πορείες τους δεν κατάφεραν να πλησιάσουν).
Το θαύμα που ονομάστηκε Monty Python ήταν λοιπόν προϊόν μιας μοναδικής ιστορικής συνάντησης δημιουργικών δυνάμεων και κοινωνικών περιστάσεων, απ’ αυτές που καλώς ή κακώς συμβαίνουν σπάνια – όπως οι Pink Floyd, οι Beatles ή οι Wu-Tang. Ήταν, επίσης, ένα τελετουργικό μύησης για πάρα πολλούς ανθρώπους στον κόσμο της ριζοσπαστικής κωμωδίας, εκπαιδεύοντάς μας σε έναν απελευθερωτικό οτινανισμό που πάντα έχουν ανάγκη οι έφηβοι άνθρωποι που ανακαλύπτουν σιγά σιγά τον κόσμο και προσπαθούν να βγουν μέσα από τον ωκεανό σκατίλας που τους φορτώνει το σπίτι, το σχολείο ή η τηλεόραση. Όταν λοιπόν ανακάλυπτα τους Monty Python, όντας έφηβος, ο Terry Jones δεν ήταν σε καμία περίπτωση ο αγαπημένος μου. Όπως όλοι, λάτρευα τον John Cleese κι επίσης έλιωνα με το animation του Terry Gilliam. Καθώς πέρναγαν τα χρόνια, κάθε φορά που επισκεπτόμουν ξανά το έργο των Python εκτιμούσα όλο και περισσότερο τον Jones. Με τα πολλά, κατέληξε να είναι ο αγαπημένος μου Python.
Δεν είναι μόνο ότι κατάφερνε να συνδυάζει την αγορίστικη ζαβολιαθωότητα, την εκλεπτυσμένη λογιοσύνη και την υστερική υπερβολή. Είναι επίσης ότι ήταν σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνος γι’ αυτό που μου φαινόταν το πιο δύσκολο κατόρθωμα των Monty Python: το πώς κατάφερναν να δώσουν συνεκτικό σχήμα σε αυτό το κωμικό χάος. Εν τέλει, παρά την οτινανοσύνη του, το αποτέλεσμα ποτέ δεν έμοιαζε απλά μια θάλασσα από randomness. Αντίθετα, ξεπρόβαλλε ένα ύφος και μια αισθητική με τίγκα ιστορικές και πολιτικές συνδηλώσεις. Διαβάζοντας κείμενα και συνεντεύξεις για την καλλιτεχνική ζωή των Python, συνειδητοποιούσε κανείς ότι συχνότατα ο ιθύνων νους της πρωτοποριακής δομής του pythonικού χιούμορ ήταν ο Terry Jones. Αυτή του η εξαιρετική ικανότητα ξεδιπλώθηκε στη συνέχεια σε κινηματογραφική μορφή, μιας και ήταν ο βασικός σκηνοθέτης των τριών ταινιών της ομάδας: του Holy Grail, του Life of Brian και του Meaning of Life. Και δίπλα σ’ αυτά και τους θρυλικούς του ρόλους στα sketches του Flying Circus, με τα χρόνια ο Jones αποκαλυπτόταν ως ένα πολύπλευρο ανθρώπινο πνεύμα. Έφτιαξε solo ταινίες σαν το Personal Dervices και το Erik the Viking, σκηνοθέτησε μια σειρά από τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ, έγραψε ένα σωρό παιδικά βιβλία, ασχολήθηκε με την ιστοριογραφία του μεσαίωνα, επιδόθηκε στην σατιρική αρθρογραφία εναντίον του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας».
Είπαμε, η γενιά του ’60 και του ’70 πεθαίνει. Αυτή είναι η πορεία των πραγμάτων. Σε τελική ανάλυση, ο Jones ήταν ο αγαπημένος μου Python γιατί δίπλα στο χάος και το σπάσιμο των ορίων έμοιαζε να τοποθετεί πάντα την ευαισθησία, την ευθύνη και την φροντίδα των αληθινά σημαντικών πραγμάτων στη ζωή. Ή μπορεί απλά να έχω απογοητευτεί λίγο γιατί τελευταία ο Cleese ή ο Gilliam έχουν καταλήξει στα γεράματα ότι για όλα τα δεινά της ανθρωπότητας φταίει «η χούντα της πολιτικής ορθότητας». Αποχαιρετώντας τον, λοιπόν, διαλέγουμε τις 10 κωμικές στιγμές του που θα κρατάμε για πάντα στην καρδιά μας.
