Οι Carters, το ζευγάρι των Shawn -Jay Z- Carter και της Beyonce Knowles-Carter, είναι γνωστό για τη δουλειά του αλλά και για τις προσωπικές του περιπέτειες σε όποιον δε ζει σε κάποια σπηλιά τα τελευταία 25 χρόνια. Οπότε εδώ δεν θα ασχοληθούμε με το background του πράγματος και θα υποθέσουμε πως μιλάμε σε ανθρώπους που το κατέχουν.

Στο video clip του πρώτου single του νέου τους δίσκου, Love Is Everything (σ.σ. LIE;), οι Carters, ένα ζευγάρι του λεγόμενου “black excellence”, της αντίληψης δηλαδή που αναζητά αναγνώριση για τους μαύρους της Αμερικής που “τα καταφέρνουν” στη ζούγκλα του καπιταλισμού, κάνει “κατάληψη” στο μουσείο του Λούβρου, μπαίνοντας σε αυτό και κοιτώντας στα μάτια την ιστορική και κοινωνιολογική του υπόσταση. Οι Carters έχουν επίγνωση του μεγέθους τους και δεν μπαίνουν στη διαδικασία να κάνουν ένα clean-up προκειμένου να πάρουν τη θέση τους στην Ιστορία της Τέχνης δίπλα στα υπόλοιπα εκθέματα του Λούβρου. Από το τίτλο του τραγουδιού, στη μορφή, στους στίχους, η θεματολογία είναι ανόθευτα αυτό που έκανε τον Jay Z (και όχι βέβαια τη Beyonce) αυτό που είναι σήμερα. Δεν βγάζει το ghetto από τη συμπεριφορά του, δεν προσπαθεί να γίνει user-friendly σε ανθρώπους που μπορεί να σοκάρονται από την περιγραφή των υπαρκτών κοινωνικών συνθηκών των εργατικών γειτονιών των αμερικάνικων μητροπόλεων. Δεν υποκρίνεται προκειμένου να παρακαταθέσει να τον δεχτούν. Επιβάλλεται. Η εικόνα της Bey να χορεύει εκστατικά μπροστά στο άγαλμα της Νίκης της Σαμοθράκης (το οποίο παρεμπιπτόντως βρίσκεται στο πιο εντυπωσιακό σημείο στο μουσείο και μάλλον όχι τυχαία) είναι ένα από τα σημεία που ίσως συμπυκνώνουν όλο το μήνυμα του video. Σε ανάγνωση δεύτερου επιπέδου, μπορούμε να μιλήσουμε επίσης για τη σύνδεση της “κίνησης” του αγάλματος με αυτή του χορού της Beyonce, αλλά θα ήταν θέμα για άλλο κείμενο.

Και επειδή ακριβώς μιλάμε για την αμερικάνικη κοινωνία, το ταξικό ζήτημα δεν μπορεί να ιδωθεί ξέχωρα από το φυλετικό. Οι εικόνες του video clip κάνουν μια μόνιμη εναλλαγή του ρόλου που η “υψηλή” ευρωκεντρική (και βαθιά οριενταλιστική) Τέχνη επιφύλασσε για τους μαύρους μέσα στους αιώνες: Ο σκλάβος, ο (στη καλύτερη) εξεγερμένος, η dehumanized εικόνα του “Άλλου”. Και εδώ είναι μια από τις πιο ενδιαφέρουσες πτυχές του video: Οι Carters μπαίνουν μεν σαν σύγχρονοι “κατακτητές” αλλά φέρνουν μαζί τους και μια σειρά από άλλες φιγούρες μαύρων ανθρώπων, υπαρκτές στην σύγχρονη κοινωνία και σταθερά υποτιμημένες από αυτήν – από τους χορευτές και την “αγγελική” φιγούρα στην εισαγωγή μέχρι (και εδώ είναι το πλέον ενδιαφέρον) την αντιπαραβολή εικόνων από πίνακες προηγούμενων εποχών με εικόνες σύγχρονων μαύρων ανθρώπων.

Όλοι τους, με εξαίρεση ίσως τους χορευτές, με μια σύγχρονη ένδυση και εμφάνιση και όχι με εξω-ιστορική μορφή. Συμπληρωματικό σε όλο αυτό, και απόδειξη του πόσο καλοδουλεμένο είναι σαν δουλειά αυτό το video, η περιστασιακή εμφάνιση του μοναδικού ίσως πίνακα της εποχής του που εμφανίζει μια μαύρη γυναίκα σαν κάτι άλλο από σκλάβο-αντικείμενο, αυτό της Marie Benoist ,“Portrait Of A Negress” του 1800.

Υπάρχουν πολλά ακόμα πλάνα γεμάτα σε αναφορές και σε νοηματοδοτήσεις σχετικά με τα εκθέματα του μουσείου. Τόσες που θα χρειαζόμασταν χιλιάδες λέξεις αφιερωμένες σε μια αναφορά τη φορά. Τέτοια κείμενα, όμως, υπάρχουν ήδη στο ίντερνετ. Το ζητούμενο εδώ είναι να δούμε το κεντρικό πυρήνα του video. Αυτό που πρέπει να κρατήσουμε είναι πως σε όλο το video γίνεται χρήση έργων τέχνης κυρίως της νεοκλασικιστικής περιόδου, της περιόδου δηλαδή που πολλές χώρες της Αφρικής μετατράπηκαν σε αποικίες ευρωπαϊκών, σαν μιας μορφής “εκδίκηση” προς αυτούς που τους κράτησαν για αιώνες κάτω.

Ένα ερώτημα που προσωπικά μου δημιουργήθηκε στο τέλος ήταν: Αυτό που είδαμε ήταν αστική τέχνη; Από τη μια, ο Jay-Z προέρχεται από τα πιο κάτω των πιο κάτω του δυτικού κόσμου και έχει γίνει μια από τις πιο βαρύνουσας σημασίας μορφές του 21ου αιώνα. Τόσο που κατάφερε αυτό που είπαμε πριν με την “εισβολή” του ghetto στο μεγαλύτερο θησαυροφυλάκιο της υψηλής τέχνης στο κόσμο. Μέσα στο video, βλέπουμε ότι δεν ξεχνάει τη καταγωγή του και βάζει μορφές μαύρων από τα γκέτο της Αμερικής σε στιγμές είτε καθημερινότητας είτε αγώνα (όπως και γίνεται αναφορά στο ζήτημα των μαύρων παικτών του NFL και του αγώνα τους ενάντια στην αστυνομοκρατία).

Η αστική τέχνη δε συνηθίζει να κοιτάει τις ζωές των υποτιμημένων κομματιών της κοινωνίας παρά μόνο ως μια μορφή φιλανθρωπίας, και σίγουρα δε τολμάει να “προσβάλει” τις πιο υψηλές στιγμές του δικού της και των προηγούμενων πολιτισμών επιβάλλοντας τη παρουσία των κομματιών αυτών δίπλα στις ύψιστες μορφές δημιουργίας τους. Από την άλλη, μπορούμε άραγε να πούμε πως ένα τραγούδι και ένα video με βασικές φιγούρες 2 δισεκατομμυριούχους είναι επαναστατικό γιατί πλασάρει την ιδέα του “αυτοδημιούργητου”- ακόμα και αν αυτός ο αυτοδημιούργητος δεν προοριζόταν από το σύστημα για να νικήσει; Σε καμία περίπτωση. Το ερώτημα, λοιπόν, μένει ανοιχτό και σίγουρα δεν είναι δουλειά του παρόντος άρθρου για να απαντήσει.

Ακόμα όμως και αν μιλάμε για αστική τέχνη, αυτή παραμένει ενδιαφέρουσα. Στην Ιστορία, κάθε μορφή πρώην καταπιεσμένου που κατάφερε να “τρυπώσει” στα ανώτερα στρώματα της κοινωνίας, απαιτούσε από αυτόν να απεμπολήσει την ταυτότητα του προκειμένου να γίνει αποδεκτός. Η “μαγκιά” του Apeshit είναι ακριβώς ότι δεν χρειάστηκε να το κάνουν αυτό. Εδώ οι μαύροι μπορούν να “κερδίσουν” και να γίνουν δημοφιλείς χωρίς να είναι πλέον γραφικές φιγούρες τύπου Jim Crow ή και Uncle Tom. Χωρίς να γίνουν εύπεπτοι και pop. Αυτό είναι το κυρίαρχο μήνυμα εδώ.

Τι σημαίνει αυτό για το hip hop, όχι σαν τρόπος να κάνεις μουσική αλλά σαν καλλιτεχνικό κίνημα, σαν κουλτούρα με ταυτότητα, ιστορία, χαρακτηριστικά; Καλό ερώτημα. Πέρα από το ότι με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο αυτή η δημιουργημένη από τους πλέον υποτιμημένους της κοινωνίας, τους φτωχούς μαύρους των ghetto, κουλτούρα κυριαρχεί πλέον – κοντράροντας μάλιστα στα ίσια μορφές τέχνης που για αιώνες ήταν εχθρικές στους μαύρους, υποθέτω ότι τα πλοκάμια αυτής της εξέλιξης θα φανούν στο μέλλον. Μέχρι τότε, κρατάμε τον κεντρικό στίχο του κομματιού:

I can’t believe we made it

This is what we’re thankful for