Το 2022 ήταν μια μέτρια χρονιά. Κινηματογραφικά μιλώντας, τουλάχιστον, αλλά όχι ότι και όλα τα υπόλοιπα στην ζωούλα μας πηγαίνουν αξιοθαύμαστα. Δε με χαροποιεί που το λέω, και μακάρι να μην έβρισκα πως είναι έτσι τα πράγματα, αλλά συνολικά ένιωσα πως το κινηματογραφικό 2022 ήταν κάπως τζούφιο. Δεν είναι ότι έλειψαν οι καλές ταινίες. Ποτέ δεν λείπουν στ’ αλήθεια, άλλωστε. Απλά μπορεί μερικές φορές να χρειάζεται να ζοριστούμε λίγο περισσότερο για να τις βρούμε, ή αυτές να ζοριστούν λίγο περισσότερο για να βρουν το κοινό τους – όπως το δει κανείς. Παρότι λοιπόν βρήκα αρκετές ταινίες που μου άρεσαν, θεωρώ ότι έλειψαν τα μεγάλα φιλμ, αυτά που θα προκαλέσουν μια ανανεωμένη πίστη στην ίδια την δυνατότητα του μέσου να σχετίζεται με τον εαυτό του και με την εποχή του. Αυτά, εν τέλει, που θα καταφέρουν να γίνουν ταυτόχρονα προσωπικά και ιστορικά σημεία αναφοράς.
Όπως έχουμε γράψει κι άλλες φορές, το σινεμά περνάει μια τριπλή κρίση ως καλλιτεχνική γλώσσα, ως πολιτιστική βιομηχανία και ως κοινωνική εμπειρία. Οι τρεις κρίσεις είναι προφανώς αλληλένδετες μεταξύ τους, αλλά δεν πρόκειται να υπάρξει διέξοδος σε καμιά τους αν δεν εμφανιστούν breakthroughs στο πρώτο πεδίο, αυτό δηλαδή της καλλιτεχνικής γλώσσας. Και γι’ αυτό χρειάζονται μεγάλες ταινίες. Όχι “μεγάλες” με την παραδοσιακρατική έννοια του κλασικού κινηματογραφικού κανόνα για το τι θεωρείται Καλό Σινεμά, αλλά μεγάλες με την έννοια του ανοίγματος ενός νέου δρόμου – ακόμα κι αν είναι δύσβατος, σκοτεινός ή ριψοκίνδυνος. Αν με ρωτάτε, τέτοιες ταινίες ήταν που λείψανε φέτος. Υπήρξαν φυσικά φιλμ που έφτασαν κοντά και φλέρταραν με το μεγαλείο, και γι’ αυτά θα μιλήσουμε σ’ αυτήν εδώ την λίστα.
Για αρχή, ας μιλήσουμε βέβαια για όσα έμειναν απ’ έξω. Ας πούμε, αφήνουμε εκτός λίστας ταινίες που μας άρεσαν πολύ αλλά τις είχαμε συμπεριλάβει στην περσινή μας ανασκόπηση, όπως το The Card Counter του Paul Schrader και το Benediction του Terence Davis. Αντίστοιχα, υπάρχουν ταινίες που τις είδαμε φέτος και θα μπορούσαν να μπουν στην λίστα, αλλά θα πάρουν διανομή στις ελληνικές αίθουσες σύντομα οπότε τις αφήνουμε για την ανασκόπηση του 2023. Τέτοιες ταινίες είναι για παράδειγμα το Flux Gourmet του Peter Strickland, το Tar του Todd Field και το The Banshees of Inisherin του Martin McDonagh. Κι υπάρχουν επίσης φετινές ταινίες που δεν χώρεσαν στην 10άδα που ολοκληρώνει την φετινή μας ανασκόπηση, αλλά σίγουρα αξίζουν μια εύφημο μνεία σε αυτήν εδώ την εισαγωγή.
Στο μέτωπο των honorable mentions, λοιπόν, θα πω ότι εκτίμησα αυτό που έκανε το The Batman του Matt Reeves με τον χαρακτήρα και το genre, όπως και αυτό που έκανε το Athena του Romain Gavras παρά τις αστοχίες του. Μου άρεσε επίσης πολύ το Drive My Car του Ryusuke Hamaguchi (αν και το επίσης περσινό Wheel of Fortune and Fantasy ωρίμασε πολύ πιο καλά μέσα μου), και το Aftersun της Charlotte Wells ήταν μια υπέροχη προσθήκη της τελευταίας στιγμής στο ρόστερ του εγχώριου κινηματογραφικού 2022 λίγο πριν φύγει η χρονιά. Υπήρξαν επίσης ταινίες πρωτότυπες που, ακόμα και με τις αδυναμίες τους, πειραματίστηκαν είτε σε πιο arthouse είτε σε πιο pulp επίπεδο, από το υπνωτικό Pacifiction του Albert Serra και το αντι-ανθρώπινο EO του Jerzy Skolimowski μέχρι το αφρο-φουτουριστικό Neptune Frost των Saul Williams και Anisia Uzeyman ή το live-streaming found-footage Deadstream των Vanessa και Joseph Winter. Τέλος, αν έπρεπε να διαλέξω μια ελληνική ταινία για το 2022, αυτή θα ήταν εύκολα ο Χειροπαλαιστής του Γιώργου Γούση – κι αξίζει να την δείτε είτε σαν άρεσαν τα Μαγνητικά Πεδία είτε όχι (που λογικά σας άρεσαν).
Σε έναν καλύτερο κόσμο, λιγότερο μέτριο από τον πραγματικό, στο νο.1 θα ήταν το Morbius. Πάμε στην λίστα τώρα.
Τριάντα χρόνια το έφτιαχνε ο Phil Tippett (VFX δημιουργός σε Star Wars, Jurassic Park και RoboCop μεταξύ άλλων) αυτό το stop-motion animated έπος πειραματικού τρόμου που χρηματοδοτήθηκε αρχικά μέσω Kickstarter. Σπάνια έχει τη δυνατότητα πια να θαυμάσει κανείς κάτι τόσο μερακλίδικα χειροποίητο και απόκοσμα αλλόκοτο. Το είδαμε στη μεγάλη οθόνη πέρσι στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και φέτος η ταινία έκανε streaming πρεμιέρα στο Shudder.
Μιας και είπαμε για απόκοσμο και αλλόκοτο, ας μιλήσουμε γι’ αυτό το dark web coming-of-age horror drama διαμαντάκι της Jane Schoenbrun που εξερευνά τις πιο σκοτεινές πτυχές της online ζωής και υποκειμενικότητας. Όλοι οι φόβοι και οι απολαύσεις της ψηφιακής σφαίρας, όχι ως δυστοπική πορνογραφία α λα Black Mirror, αλλά ως αληθινά disturbing ψυχολογικό πορτραίτο ενός εαυτού που θρυμματίζεται ανάμεσα σε pixels και data.
Είμαστε βαμμένοι George Miller hools γενικά, μεταξύ άλλων γιατί δεν υπάρχει κανένας άλλος σαν αυτόν ούτε στο φεστιβαλικό ούτε στο μπλοκμπαστερικό κύκλωμα. Εφτά χρόνια μετά το Mad Max: Fury Road, ο Miller παρέδωσε μια αταξινόμητη fantasy-romance ταινία μυθολογικού μπασταρδέματος της ανθρώπινης εμπειρίας και ιστορίας. Μοιάζει παράξενο που υπάρχει έτσι όπως υπάρχει αυτό το φιλμ, και θεωρώ ότι δεν εκτιμήθηκε αρκετά.
Μιλώντας για πράγματα που δεν εκτιμήθηκαν αρκετά, η επιστροφή του πρωτομάστορα David Cronenberg στο sci-fi/body-horror σινεμά αποδείχτηκε τραγική επιτυχία στο διεθνές και εγχώριο box office, γεγονός που με στεναχωρεί για την μακροπρόθεσμη παραγωγική βιωσιμότητα φιλόδοξων ταινιών και ιδιοσυγκρασιακών δημιουργών, τουλάχιστον όσον αφορά την σκοτεινή αίθουσα. Σε κάθε περίπτωση, και παρά τα προβλήματά του, μιλάμε για την πιο διανοητικά challenging ταινία της χρονιάς.
Περίπου όλα όσα λείπουν πλέον από το Καλό Blockbuster Σινεμά του σύγχρονου Hollywood, τα έχει μαζεμένα το ινδικό RRR του S. S. Rajamouli. Αυτό το high-budget post-colonial bromance epic action τουρλουμπούκι είναι τόσο γαμημένα εθιστικό και διασκεδαστικό που δεν θα πιστεύετε στα μάτια σας, τα οποία για να είμαστε ειλικρινείς ενδέχεται να δυσκολευτούν να αφομοιώσουν την extravaganza που διαμοίβεται επί της οθόνης. Μακάρι όλα τα Όσκαρ.
Έχω υποστηρίξει σθεναρά τον Luca Guadagnino για το Suspiria, οπότε είναι πολύ αργά για να κάνω πίσω στο Bones and All. Το κανιβαλιστικό coming-of-age φιλμ που έφτιαξε με τον David Kajganich στο σενάριο είναι ένα genre-bending αιθέριο road movie που απαντάει στην φανταστική ερώτηση πώς θα έμοιαζε το Twilight αν το είχε γυρίσει ο Terence Malick. Δεν το ρώτησε κανείς, αλλά ο Guadagnino το απαντάει, γιατί αυτός είναι.
Το νοτιοκορεάτικο σινεμά περνάει μια νέα golden era, είναι αδιαμφισβήτητο αυτό. Στα 6 χρόνια που πέρασαν από το The Handmaiden, την προηγούμενη ταινία του Park Chan-wook, συνέβησαν πολλά, με το Parasite να σηκώνει το Όσκαρ μεταξύ άλλων. Φέτος ο μετρ Park επέστρεψε με μια υπέροχα σαρδόνια ματιά πάνω στην χιτσκοκική φόρμουλα του ρομαντικού thriller, φτιάχνοντας μια μικρή ειρωνική ελεγεία για το βραχυκύκλωμα των ροών της επιθυμίας και την κωμική αδυνατότητα του έρωτα.
Αν σε κάτι ειδικεύεται ο Pablo Larrain, αυτό είναι οι ενδιαφέρουσες ή/και πρωτότυπες κινηματογραφικές βιογραφίες – πράγμα εξαιρετικά απαιτητικό, αφού το biopic είναι μάλλον το κινηματογραφικό genre με τον μεγαλύτερο βαθμό αφόρητης κοινοτοπίας. Μετά τα Neruda και Jackie, λοιπόν, ήρθε το Spencer για να αναπαραστήσει τον διχασμένο, ταλαιπωρημένο και υπό κατάρρευση ψυχισμό της πριγκίπισσας Diana. Κι η ερμηνεία της Kristen Stewart ήταν κατ’ εμέ η καλύτερη της χρονιάς.
Οκ, αυτό δεν το περίμενα καθόλου. Γενικά μιλώντας, παρότι τον εκτιμώ σαν δημιουργό για την ιδιαίτερη ματιά του, ποτέ δε μου άρεσε το σινεμά του Gaspar Noe (ίσως με κάποιες εξαιρέσεις όπως το Enter the Void και το πρώτο μισάωρο του Climax). Αυτό που έκανε στο Vortex όμως με συγκλόνισε και με ταρακούνησε. Δεν τον είχα ικανό για τέτοιο συναισθηματικό βάθος, για τόσο αφοπλιστική ευαισθησία, για τόσο τρυφερή σκληρότητα. Η πιο συγκινητική ταινία της χρονιάς για μένα.
Συνολικά, λυπάμαι που το λέω, το 2022 ήταν μια μέτρια χρονιά – τουλάχιστον στα δικά μου μάτια. Προσπαθούσα στ’ αλήθεια να σκεφτώ ταινίες που με εντυπωσίασαν αυθεντικά, να με προκάλεσαν συναισθηματικά, αισθητηριακά και διανοητικά, να έβρισκα σε αυτή μια κατασκευαστική μαστοριά, μια συνεκτική επεξεργασία ιδεών και θεματικών, έναν ή δύο χαρακτήρες που να αποκτούν δική τους, αυτόνομη ζωή. Προβληματίστηκα αρκετά για το νο.1 αυτής της λίστας, γιατί δεν θυμόμουν άλλη ταινία που να έφτασε τόσο κοντά σε όλα αυτά όσο το Licorice Pizza του Paul Thomas Anderson. Η Alana Kane της Alana Haim είναι ό,τι πιο ενδιαφέρον και ιντριγκαριστικό είδα φέτος στην οθόνη, κι η λεπτεπίλεπτη -σχεδόν ανεπαίσθητη- ικανότητα του PTA να εξερευνά τις μικρο-εξουσίες και τις μικρο-πολιτικές της ανθρώπινης επαφής και σεξουαλικότητας κάνει το Licorice Pizza να αποκαλύπτει ένα σκοτεινό βάθος κάτω από την ηλιόλουστη επιφάνεια. Η καλύτερη ταινία μιας μέτριας χρονιάς δεν παύει να είναι μια καταπληκτική ταινία.
